دانلود مقالات

هسته اولیه اغلب بازارهای شهری ، در نزدیکی یکی از پر جنب و جوش ترین دروازه های شهر تشکیل می شد . این هسته ، نخست در ربض و پشت دروازه شهر و گاه در داخل شارستان و نزدیک به دروازه شکل می گرفت ؛ سپس در داخل شارستان و ربض گسترش می یافت . در شهرهایی مانند ری که ربض به سرعت رشد می کرد و شارستان رونق خود را از دست می داد ، بازار تنها در ربض گسترش می یافت . شکل گیری عناصر بازار و روند آن بستگی به کارکرد اصلی شهر و میزان رشد اقتصادی و جمعیت آن داشت . بازارها به دو صورت کلی شکل گرفتند ؛ نخست بازارهایی که پیرامون یک میدان یا میدان گاه پدیدار شدند و دوم بازارهایی که به صورت خطی و در امتداد گذرهای اصلی سکونتگاه ها توسعه یافتند . بیشتر بازارهای بزرگ ایران به خصوص در دروان اسلامی به صورت خطی بودند . این گونه بازارها به طور معمول از مهم ترین و پر ترددترین دروازه شهر ، شروع و گاهی تا دروازه دیگر شهر امتداد می یافت . در برخی از شهرها که از لحاظ تجاری پر رونق بودند ،به سبب وجود حصار و محدوده ای معین امکان توسعه خطی بازار در یک امتداد وجود نداشت و دو راسته موازی شکل می گرفت ، بازار تبریز نمونه ای از این نوع استقرار فضایی است . البته این گونه بازارها به خصوص در شهرهای بزرگ بیشتر برای خرید ماهانه و گاه سالانه مورد استفاده قرار می گرفتند ؛ در حالی که مردم برای خرید کالاهای روزانه یا هفتگی به بازارچه های کوچک در قسمتی از راسته اصلی محله مراجعه می کردند (سلطان زاده ، 1386: 3) .

تمام یا بخشی از بیشتر بازارها در ابتدا پوشش نداشتند بلکه به تدریج و با رشد و گسترش آنها ، توسط برخی از بزرگان و بازرگانان شهر مسقف می شدند . عرض بازارها به طور متوسط بین 3.5 تا 5  متر در نظر گرفته می شد که برای عبور عابران پیاده از کنار هم مناسب بود . هر بازار دارای دروازه و دری جداگانه بود که شب ها بسته می شد . در دوران اولیه شکل گیری بازار ، اغلب مغازه های آن در نداشتند و هنگام شب و در ایام تعطیل ، مغازه داران با پارچه ای ضخیم مغازه خود را می بستند ( سلطان زاده ، 1386: 252-257) .

2-2-1- ساختار بازار

در گذشته بازار ، تنها مرکز تجاری و قطب اقتصادی شهر بود . ساختار اصلی بازار شامل معابر سرپوشیده با  مغازه های متعدد در دو طرف آن است . هر معبر و راهرویی منحصر به عرضه نوعی جنس خاص بوده ، به همین جهت قسمت های مختلف بازار را با نام کالاهایی که در آن راسته عرضه می شد ، نام گذاری می کردند           (سلطان زاده ، 1386: 3) .

دانلود متن کامل پایان نامه مقطع ارشد معماری : طراحی مجتمع تجاری-تفریحی با رویکرد طبیعت گرایی با تاکید بر سازواره های طبیعی

به طور کلی بازار از 3 فضای اصلی تشکیل یافته است :

1-فضایی کاربردی برای فعالیت های تولیدی ، بازرگانی و خدماتی ( واحدهای خرد تجاری )

2-فضاهای عبوری برای مرتبط ساختن و همچنین مجزا نمودن واحدهای کاربری (فضایی برای گذر مشتریان)

3-مکان هایی برای گردهمایی مردم بین فضاهای متعدد بازار که به صورت سرباز ، سرپوشیده می باشند . لازم به ذکر است که در مجموعه های تجاری و مراکز خرید در دوره مدرن خصوصاً در ایران ، این فضا به دست فراموشی سپرده شده است و یا کمتر به آن پرداخته می شود .

از کاربری های بسیار مهم بازار ، مسجد و مدرسه بود که در نقاط تلاقی ، حجره ها آنها را در بر می گرفتند . در محدوده مسجد ، نخست بازار مختص شمع فروشان ، عطاران ، مهر و تسبیح فروشان بود . پس از آن بازار کتاب فروشان ، صرافان ، چرم سازان و صحافان بر گرد مدرسه و یا مدارس قرار می گرفتند . درهای مدرسه معمولاً در راسته های اصلی بازار گشوده می شد . بعد از آن بازار پارچه فروشان یا « قیصریه » بود که به دلیل اهمیت صنعت نساجی و نقش مهم اقتصادی آن پر اهمیت ترین مرکز بازرگانی شهر محسوب می شد . پس از قیصریه ، بازار نجاران ، مسگران ، قفل سازان و پس از آن حلبی سازان و آهنگران قرار داشت و در امتداد آن بازارهای نعل بندان ، زین سازان و پالان دوزان با کاروانسراها و میادین خاص خود در کناره و داخل باروی شهر قرار          می گرفت . در ورای باروی شهر، بازارهای روزانه و فصلی روستاییان ، دوره گردان و پیله وران گسترده می شدند. صنایع وابسته به بازار و دارای آلودگی مانند دباغ خانه ، رنگرزی ، سفال سازی ، آجرپزی در فاصله ای منطقی از بارو قرار داشتند . بازارها عموماً با تصرف فضا از سمت داخل به خارج رشد می نمودند ؛ بدین معنی که همیشه فضاهای مجاور یا پشت بازار نیازهای آن را تامین می کرد ( حبیبی ، 1385 : 47 – 46 ) .