دانلود مقالات

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد دامغان

دانشکده فنی و مهندسی

پایان‌نامه برای دریافت کارشناسی ارشد رشته مهندسی معماری

گرایش: معماری

عنوان:

خانه کودک با رویکرد بازی و خلاقیت

فهرست مطالب

 صفحهعنوان
چکیده ....................................................................................................................................................................1

فصل اول: کلیات تحقیق .............................................................................................................................2

1-1مقدمه ..............................................................................................................................................................2
1-2بیان مسئله .......................................................................................................................................................3
1-3 اهمیت موضوع ...........................................................................................................................................5
1-4 سوالات تحقیق ...............................................................................................................................................6
1-5 اهداف تحقیق و طراحی .............................................................................................................................6
1-6 ابزار و روش تحقیق ...................................................................................................................................7
فصل دوم: مرور منابع و تحقیقات...............................................................................................................8

2-1 کودک ............................................................................................................................................................8
2-2 روانشناسی رشد و دیدگاههای مختلف در روانشناسی رشد ........................................................................10

2-2-1 نظریه رشد و شناخت ..............................................................................................................................12
2-3 روانشناسی تربیتی .........................................................................................................................................14
2-4 کودک و آموزش........................................................................................................................................16

2-4-1 سابقه و ضرورت آموزش کودکان در خارج از ایران ...............................................................................16
2-4-1-1 مهدکودک مجازی در استرالیا .........................................................................................................17

2-4-1-2 مهدکودک‌ الکترونیکی از ژاپن تا آمریکا ........................................................................................18

2-4-2 سابقه و ضرورت آموزش کودکان در ایران .............................................................................................18
2-4-3 نگاهی به آموزش و پرورش کودکان در جهان امروز ..............................................................................19
2-4-4 انتخاب شیوه مناسب آموزشی .................................................................................................................22

2-5 خلاقیت .......................................................................................................................................................22
2-5-1 مفهوم خلاقیت .....................................................................................................................................22

2-5-2 عوامل موثر بر خلاقیت ........................................................................................................................23

2-5-3 اهمیت خلاقیت از منظر آموزشی .........................................................................................................23

2-5-4 راهبردهایی در جهت پرورش خلاقیت کودکان ...................................................................................24

2-5-4-1محورهای آموزش خلاقیت در جریان تدریس...................................................................................24

2-6 کودک و بازی ..........................................................................................................................................25

2-6-1 بازی و شخصیت ..................................................................................................................................27

2-6-2 بازی و رشد اجتماعی ...........................................................................................................................28

2-6-3 نقش بازی در رشد و زندگی کودک .....................................................................................................28

2-7 کودک و هنر ............................................................................................................................................29

2-7-1 تئاتر و هنرهای نمایشی .......................................................................................................................29

2-7-2 موسیقی و کودک ................................................................................................................................30

2-7-3 آواز ......................................................................................................................................................31

2-7-4 قصه و قصه گویی ...............................................................................................................................32

2-7-5 شعر ...................................................................................................................................................32

2-7-6 نقاشی .................................................................................................................................................33

2-7-6-1 نقاشی و فرا فکنی .........................................................................................................................33

2-8 کودک و معماری ......................................................................................................................................34

2-9 محیط، بازی، خلاقیت ............................................................................................................................34
2-10 روند رشد و بازی کودک ......................................................................................................................35
2-11 ادراک کودک ........................................................................................................................................36
2-11-1 حواس پنجگانه .............................................................................................................................37

2-11-2 هوش ........................................................................................................................................38

2-11-3 حافظه .....................................................................................................................................39

2-12 دریافت حسی و ادراکی کودک از فضا ................................................................................................39
2-13 تاثیر شرایط محیطی و کالبدی بر کودکان ..............................................................................................40
2-13-1رنگ ..................................................................................................................................................40

2-13-2 نور .................................................................................................................................................42

2-13-3 صوت ............................................................................................................................................42

2-13-4 تهویه ..............................................................................................................................................43

2-14 فضای معماری کودکان ............................................................................................................................43
2-15 خصوصیات فضاهای مورد نظر جهت طراحی ......................................................................................44
2-16 تعامل با محیط .......................................................................................................................................45
2-16-1 استفاده از عوامل طبیعی زمین ..........................................................................................................45

2-16-2 فضای سبز ......................................................................................................................................46

2-16-3 آب ..........................................................................................................................................47

2-17 طراحی فضای باز و زمین بازی ...............................................................................................................48
2-17-1 ساختارهای بازیها ...............................................................................................................................48

2-17-1-1 پر جنب و جوش. بازی های فیزیکی ...........................................................................................49

2-17-1-2 فکر کردن. بازی های خلاقانه ........................................................................................................50

2-17-1-3 داشتن همراه. بازیهای اجتماعی ......................................................................................................50

2-17-1-4 بازی در سکوت و آرامش ..............................................................................................................51

2-17-1-5 تجربه کردن. یادگیری از طریق بازی های حسی ...........................................................................51

2-17-2 بازی با شن وگل ................................................................................................................................53

2-17-3 اسباب بازیها ......................................................................................................................................54

2-18 طراحی فضا برای کودکان ......................................................................................................................56
فصل سوم: نمونه های معماری برای کودکان ...............................................................................................57

3-1 نمونه های خارجی ...................................................................................................................................57
3-1-1مهد کودک بارباپاپا ................................................................................................................................57

3-1-2 مهد کودک ترنتن.................................................................................................................................61

3-1-3مهد کودک 8 کلاسه...........................................................................................................................67

3-1-4 مهد کودک سبرا ................................................................................................................................71

3-1-5 مهد کودک کرلینگ ..............................................................................................................................74

3-2نمونه های داخلی .......................................................................................................................................77
3-2-1مهد کودک راهیان رشد ..................................................................................................................77

3-2-2 مهد کودک قصه من .....................................................................................................................81

3-3 نتیجه گیری .................................................................................................................................................87
فصل چهارم: مطالعات بستر طرح ....................................................................................................................89

4-1 شناخت منطقه مطالعاتی ................................................................................................................................89

4-1-1 تاریخچه شهر تهران ..................................................................................................................................89

4-1-2 جغرافیای مکانی ........................................................................................................................................90

4-1-3 جغرافیای سیاسی .......................................................................................................................................91

4-1-4 جغرافیای طبیعی ........................................................................................................................................92

4-1-4-1 موقعیت و وسعت ..................................................................................................................................92

4-1-4-2 ناهمواری ها ..........................................................................................................................................92

4-1-4-3 آب و هوا ..............................................................................................................................................93

4-1-4-4 منابع آب ...............................................................................................................................................96

4-1-4-5 زلزله خیزی ..........................................................................................................................................96

4-1-5 راهبردهای طراحی ....................................................................................................................................97

4-1-5-1 فرم مناسب بنا در ارتباط با اقلیم .........................................................................................................97

4-1-5-2 مصالح ساختمانی در رابطه با اقلیم ......................................................................................................97

4-2 بررسی سایت ..................................................................................................................................................98

4-2-1 تاریخچه اراضی عباس آباد .......................................................................................................................98

4-2-2 بررسی موقعیت فرهنگی سایت- تم پارک ها ........................................................................................103

4-2-2-1 بوستان آب و آتش ............................................................................................................................103

4-2-2-2 بوستان نوروز ....................................................................................................................................104

4-2-2-3 شهر دوستدار کودک ..........................................................................................................................109

4-2-2-4 نقش فضای سبز در شهرهای دوستدار کودک.....................................................................................110

4-2-2-5 پهنه دوستدار کودک در اراضی عباس آباد ..........................................................................................111

4-2-2-6 موقیت سایت در اراضی عباس آباد.....................................................................................................112

4-2-2-7 مسیرهای دسترسی به سایت...............................................................................................................113

4-2-2-8 تراکم مسکونی در اطراف سایت.......................................................................................................114

4-2-3 دلایل انتخاب سایت .................................................................................................................................114

4-3 ضوابط و استانداردها ...............................................................................................................................115
4-3-1 طراحی ساختمان آموزشی .........................................................................................................115

4-3-2 استانداردهای کلی ........................................................................................................................116

4-3-3 ایمنی در محوطه ...................................................................................................................................117
4-3-4 نرده های ایمن ...................................................................................................................................117
4-3-5 ایمنی در مسیر های حرکت.................................................................................................................119

4-3-6 ایمنی در راهرو ها...............................................................................................................................119

4-3-7 ایمنی در مسیر پله ها ...........................................................................................................................120

4-3-8 شرایط ایمنی پوشش کف ....................................................................................................................121

4-3-9شرایط ایمنی درها ...............................................................................................................................122

4-3-10شرایط ایمنی پنجره ها .......................................................................................................................123

4-3-11شرایط ایمنی در فضای بهداشتی ........................................................................................................123

4-3-12شرایط ایمنی تجهیزات ......................................................................................................................124

فصل پنجم: معرفی طرح ..............................................................................................................................125

5-1 مبانی طرح .....................................................................................................................................................125

5-2 نشاط در فضای معماری ..............................................................................................................................126

5-2-1 راحتی .......................................................................................................................................................126

5-2-2 اکتشاف در فضا .......................................................................................................................................126

5-2-3 تنوع و پیچیدگی ........................................................................................................................................126

5-2-4 خوانایی .....................................................................................................................................................127

5-2-5 پذیرا بودن فضا ........................................................................................................................................127

5-2-6 رشد اجتماعی ...........................................................................................................................................128

5-2-7 ارتباط و قلمرو گزینی .............................................................................................................................128

5-2-8 خلوت ......................................................................................................................................................128

5-3 روند طراحی .................................................................................................................................................130

5-3-1 فضای باز .................................................................................................................................................130

5-3-2 فضاهای بسته ...........................................................................................................................................131

5-3-2-1 آموزشی ...............................................................................................................................................131

5-3-2-2 خدماتی ...............................................................................................................................................133

5-3-2-3 اداری ...................................................................................................................................................134

5-3-3 فضاهای نیمه باز ......................................................................................................................................134

5-4برنامه فیزیکی ..........................................................................................................................................135

5-5 تاسیسات .......................................................................................................................................................137

5-6 سازه ..............................................................................................................................................................137

5-6-1 سیستم اسکلت بتنی .................................................................................................................................138

5-6-2 ایمنی کلی شیشه ها .................................................................................................................................138

5-6-2-1 نیاز های ایمنی ....................................................................................................................................139

5-7 نقشه ها ..........................................................................................................................................................140

فهرست منابع ......................................................................................................................................................150

فهرست جداول

 صفحهعنوان
جدول2-1. نظریات مختلف در روانشناسی رشد ..................................................................................................11

جدول 2-2. مراحل رشد شناختی از دیدگاه پیاژه .................................................................................................13

جدول2-3. ویژگیهای جسمانی، روانی، عاطفی و اجتماعی کودکان در 7 سال اول زندگی................ ..................14

جدول2-4. بررسی نظام های آموزشی در کشورهای مختلف ..............................................................................20

جدول 4-1. میانگین آمار درجه حرارت ایستگاه مهرآباد ......................................................................................94

جدول 4-2. میانگین بلند مدت رطوبت نسبی ماهانه در ایستگاه مهرآباد ..............................................................94

جدول 4-3. برخی از شاخصه های مورد توجه در طراحی شهرهای دوستدار کودک ........................................110

جدول 4-4. قد کودکان 0 تا 6 سال ....................................................................................................................116

جدول4-5. ضریب ابعاد بدن کودک در وضعیت ایستاده و نشسته ، نسبت به قدم ایستاده او..............................116

جدول 4-6. ابعاد و اندازه مبلمان کودکان ...........................................................................................................117

جدول5-1. حالات و کیفیت های ضروری رشد و نشاط و ارائه معادل های کیفیت فضایی ..............................128

جدول5-2. برنامه فیزیکی ...................................................................................................................................135

فهرست نقشه ها

 صفحهعنوان

نقسه5-1: سایت پلان ..........................................................................................................................................140

نقشه5-2: پلان همکف و معرفی فضاها ..............................................................................................................141

نقشه5-3: پلان مبلمان .........................................................................................................................................142

نقشه5-4: پلان زیرزمین، پارکینگ ........................................................................................................................143

نقشه5-5: پلان طبقه اول .......................................................................................................................................143

نقشه5-6: پلان ستون گذاری ..............................................................................................................................144

نقشه5-7: پلان بام ..............................................................................................................................................145

نقشه5-8: نماها و مقاطع .....................................................................................................................................146

نقشه5-9: برش پرسپکتیو ...................................................................................................................................147

فهرست تصاویر

 صفحهعنوان
تصویر 2-1: روند رشد فیزیکی کودکان ...............................................................................................................36

تصویر2-2: انجام فعالیتهای مرتبط با حواس ........................................................................................................37

تصویر2-3: استفاده از عوامل طبیعی زمین جهت بازی .........................................................................................45

تصویر2-4: عوامل طبیعی در محیط ......................................................................................................................46

تصویر2-5: استفاده از پوشش گیاهی جهت کنترل عوامل بصری .........................................................................46

تصویر2-6: استفاده از پوشش گیاهی جهت کنترل  اقلیمی ...................................................................................46

تصویر2-7: استفاده از درخت به همراه کاربردها ..................................................................................................47

تصویر2-8: استفاده از آب در زمین بازی ..............................................................................................................47

تصویر2-9: فضای بازی ترکیبی از انواع بازی های هیجانی .................................................................................49

تصویر2-10: فضای بازی ماجراجویی و مخفی ....................................................................................................49

تصویر2-11: انواع فعالیتها در فضای بازی ............................................................................................................50

تصویر2-12: ایجاد فضای متنوع با مصالح متنوع ..................................................................................................50

تصویر2-13: بازیهایی که جهت به کار بردن حس شنوایی استفاده می شوند. ......................................................51

تصویر2-14: استفاده از ابزارهای بصری آموزشی جهت بازی ..............................................................................52

تصویر2-15: استفاده از بافت های متنوع در محیط ..............................................................................................52

تصویر2-16: بکاربردن گیاهان معطر جهت جدا سازی فضاها و تحریک حس بویایی ........................................53

تصویر2-17: استفاده از شن و ماسه جهت بازی ..................................................................................................53

تصویر2-18: انواع سرسره و ابعاد آن ...................................................................................................................54

تصویر2-19: انواع تاب و ظوابط آن .....................................................................................................................54

تصویر2-20: استفاده از بالا رونده ها جهت تقویت توانایی های حرکتی .............................................................55

تصویر2-21: استفاده از احجام بی شکل جهت تقویت تخیل ...............................................................................55

تصوبر 3-1: فضای داخلی آموزش و بازی مهدکودک بارباپاپا ..............................................................................57

تصویر 3-2: رنگ و نور در فضای داخلی .............................................................................................................58

تصویر 3-3: طراحی اقلیمی بنا ..............................................................................................................................59

تصویر 3-4: شیشه های رنگی بکار رفته در بنا .....................................................................................................59

تصویر3-5: طراحی سقف و نورگیری بنا .............................................................................................................60

تصویر3-6: پلان بنا ...............................................................................................................................................60

تصویر3-7: نمای بیرونی مهدکودک ترنتن ............................................................................................................61

تصویر3-8: موقعیت قرارگیری بنا .........................................................................................................................62

تصویر3-9: ادغام فضای داخلی و خارجی به وسیله فضای بینابین .......................................................................63

تصویر3-10: پنجره سقفی بکاررفته در فضای بینابین خانه ها ..............................................................................63

تصویر3-11: فضای بازی کودکان در مهد ترنتن ...................................................................................................64

تصویر3-12:فضاهای داخلی مهدکودک ................................................................................................................65

تصویر3-13: نماها و مقاطع ..................................................................................................................................65

تصویر3-14: پلان ها مهدکودک ترنتن ..................................................................................................................66

تصویر3-15: نمای خارجی مهدکودک 8 کلاسه ...................................................................................................67

تصویر3-16: نمای بیرونی و فضای بازی بچه ها .................................................................................................68

تصویر3-17: سالن غذاخوری -  فضای داخلی ....................................................................................................68

تصویر3-18:پلان و موقعیت قرارگیری مهدکودک 8 کلاسه .................................................................................69

تصویر3-19: بکارگیری رنگ در فضای داخلی –  فضای بازی بچه ها و بخشی از نمای مهدکودک ...................70

تصویر3-20: چند نما و مقطع مهدکودک مهدکودک 8 کلاسه ..............................................................................70

تصویر3-21: ایده های طراحی مهدکودک سبرا ....................................................................................................71

تصویر3-22: سایت پلان مهدکودک .....................................................................................................................72

تصویر3-23: نمای خارجی ...................................................................................................................................72

تصویر3-24: پلان مهدکودک ................................................................................................................................73

تصویر3-25: نمای بیرونی از مهدکودک کرلینگ ..................................................................................................74

تصویر3-26: استفاده از شیشه و مصالح شفاف و ایجاد شکستگی در نما با هدف افزایش دید بصری به محیط طبیعی...... 74

تصویر3-27: بهره گیری از حداکثر نور برای اتاق گروهی ....................................................................................75

تصویر3-28: سازماندهی خطی فضای مهدکودک .................................................................................................76

تصویر3-29: پلان طبقه همکف و اول مهدکودک کرلینگ ....................................................................................76

تصویر3-30: ورودی بنا ........................................................................................................................................77

تصویر3-31: نمای بیرونی مهدکودک ...................................................................................................................77

تصویر3-32: پلان مهد کودک ...............................................................................................................................78

تصویر3-33:فضای داخلی کلاس ها .....................................................................................................................79

تصویر3-34: اتاق بازی .........................................................................................................................................79

تصویر3-35: استفاده از رنگ و اشکال در نما .......................................................................................................81

تصویر3-36: استفاده از اشکال رنگارنگ درخت مانند بر جداره دیوار که فضا را متنوع ساخته است ..................81

تصویر3-37: فضای بازی کودکان .........................................................................................................................82

تصویر3-38: رنگ های متنوع و نور مصنوعی در لابی مهدکودک ........................................................................82

تصویر3-39:رنگبندی و مبلمان کلاس ها .............................................................................................................83 تصویر3-40: فضای باز مهدکودک ........................................................................................................................84

تصویر3-41: خلاقیت کودکان از طریق فضا سازی با چوب،گل و صدف رشد می یابد ......................................85

تصویر3-42: وسایل بازی بر دیوارهای مهدکودک ...............................................................................................86
تصویر4-1: طرج جامع اراضی عباس اباد ...........................................................................................................100

تصویر4-2: طرح تفضیلی اراضی عباس اباد .......................................................................................................101

تصویر4-3 بوستان آب و آتش ...........................................................................................................................103

تصویر4-4 پل ورودی بوستان نوروز ..................................................................................................................104

تصویر4-5 موقعیت بوستان نوروز ......................................................................................................................105

تصویر4-6: دریاجه بوستان نوروز ......................................................................................................................105

تصویر4-8: آسمان نما گلستان منظومه شمسی ...................................................................................................106

تصویر4-9: باغ گل عباس آباد ............................................................................................................................107

تصویر4-10:اسکیت پارک ..................................................................................................................................107

تصویر4-11: مسیر پیاده،دوچرخه پهنه غربی اراضی عباس اباد ..........................................................................108

تصویر 4-12: پهنه ی دوستدار کودک در ضلع غربی اراضی عباس آباد ............................................................112

تصویر4-13: مسیرهای دسترسی به سایت .........................................................................................................113

تصویر4-14: تراکم بافت مسکونی در ضلع غربی سایت ...................................................................................114

تصویر 4-15: استفاده از نرده در تمام راه پله ها .................................................................................................118

تصویر 4-16: استفاده از نرده ها با حجم مناسب ................................................................................................118

تصویر 4-17: استفاده از نرده در دو طرف پله ها ...............................................................................................119

تصویر 4-18: پله ها باید ابعاد مساوی داشته و پیوسته باشند .............................................................................121

تصویر4-19: استفاده از کفسازی مناسب و غیر لغزنده .......................................................................................121

تصویر4-20: ضخامت مناسب برای کفسازی جهت جلوگیری از آسیب دیدگی در هنگام افتادن ......................121

تصویر4-21: استفاده از پوشش مناسب بر روی اجسام آسیب زننده مانند پیچ ها ..............................................124

تصویر5-1: نمای کلی خانه کودک .....................................................................................................................148
تصویر5-2: فضای بازی خانه کودک ..................................................................................................................148

تصویر5-3: سالن چند منظوره ...........................................................................................................................149
تصویر5-4: مسیر ورودی ..........................................................................................................................149

چکیده
کودک در دنیای امروز جایگاه بسیار ویژه ای دارد تا جایی که می توان آینده ملتها و جایگاه جهانی آنان را براساس خصوصیات کودکانشان پیش بینی نمود. در کشورهای پیشرفته روشهای آموزشی را در جهت شکوفایی استعدادهای بالفطره کودکان تعیین می نمایند.کودکان جهت رشد نیاز به شناخت توانایی ها و نیازهای روحی و جسمی، و پتانسیل های درونیشان را دارند. بدین منظور به فضایی نیاز دارند  که بتوانند آزادانه در آن بدوند، بازی کنند و خود با توجه به فطرت خویش به جستجو و تجربه بپردازند. اما در شهرهای کنونی کمتر فضای امن و مناسبی برای فعالیتهای کودکان یافت می شود. کودک امروز به دلیل عدم ایمنی و امنیت محیط شهری در اتاق کوچک خود در انبوهی از آپارتمان ها محبوس شده است، و دیگر از آن جنب و جوش و هیاهو جهت شناخت و کسب تجربه در محیط خارج از خانه خبری نیست. درحالی که او فضایی       می خواهد که بتواند خلا حضور طبیعت را در زندگی اش پر کند، مکانی که زمینه مناسب برای پرورش و رشد استعدادهایش را ایجاد کند."مهد کودک ها" فضاهایی مختص کودکان می باشند، در گذشته صرفا جهت نگهداری کودکان بوده اند،اما این فضاها در دنیای امروزه دارای وظایفی جدید می باشند. مهدکودک ها برای سالیان متمادی است که ساختمان هایی بی رنگ، یکنواخت و صرفا عملکرد گرا بودند و باید این نکته را متذکر شد که صرفا استفاده از رنگهای شاد درخانه های تغییر کاربری یافته به مهد کودک نمی تواند فضایی مناسب برای کودکان باشد. بلکه در طراحی فضای معمارانه، آن فضا باید متناسب با سن، سلیقه و شرایط جسمی و روحی استفاده کنندگانش باشد. در این پژوهش تلاش بر این بوده است تا فضایی صرفا برای کودکان به نام "خانه کودک" و با تاکید بر بهره گیری از قابلیت های محیطی و آموزشی موثر بر ذهن و رفتار کودکان و رویکردی جهت ارتقاء و شکوفایی خلاقیت و حس بازی انگیزی در آنان با تدابیر معمارانه است. طراحی خانه کودک برای گروه سنی 3 تا 10 سال در نظر گرفته شده است و سعی بر تلفیق معماری و طبیعت در ایجاد فضاهای انعطاف پذیر و متنوع می باشد. فضاهای طراحی شده در خانه کودک بر اساس مطالعات و نیازهای کودکان و عوامل موثر بر رشد خلاقیت در کودکان می باشد. پس از تعیین نمودن اهداف این تحقیق و طراحی، روشهایی مورد استفاده قرار گرفته شامل مرور منابع و مطالعه منابع کتابخانه ای، مشاهده، مصاحبه و بررسی نمونه های موجود و مرتبط با موضوع و بهره گیری از یافته ها در طراحی معماری استفاده شد.

کلید واژگان: کودک، بازی، خلاقیت، معماری

                                                                                                            فصل اول
 کلیات تحقیق

این فصل شامل مقدمه، بیان مسئله، اهمیت موضوع، سوالات تحقیق،اهداف پژوهش و طراحی، ابزار و روش تحقیق است.

1-1مقدمه
دنیای امروز به دلیل گسترش رویدادهای علمی و تکنولوژیکی و نفوذ عمیق آنها در همه سطوح زندگی، عصر ارتباط و اطلاع رسانی نامیده می شود. به گونه ای که گسترش این امر، در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، به مقدار قابل ملاحظه ای مشاهده می شود. آموزش و پرورش به عنوان یکی از پایه ای ترین مفاهیم در تشکیل و توسعه ساختار یک جامعه به شدت تحت تاثیر این گسترش قرار گرفته است.

شکوفایی خلاقیت و نوآوری از مباحث مهم و با اهمیت دنیای امروز است که می توان پیشرفت و توسعه کشورها را به این عامل وابسته دانست. در دنیای امروز رقابت، خلاقیت و نو آوری می‌تواند عامل برد باشد، بنابراین باید کوشش کرد که در جهت پرورش و شکوفاکردنخلاقیت ذهنی کودکان و نوجوانان کشورمان گام برداریم و به عواملی که در این راستا موثر هستند توجه کنیم و مبانی آموزش و پرورش خلاقیت را در سطح جامعه ترویج دهیم. از آنجا که تقویت خلاقیت در دوران کودکی در تمام مدت عمر شخص موثر است باید آنرا بسیار مهم دانست. گارد نر معتقد است که تصور و تخیلی که در اوایل دوران کودکی شکل می‌گیرد، مبنای خلاقیت در دوران بلوغ است. آموزش و پرورش صحیح کودک به معنای فراهم آوردن مقدمات لازم برای به فعلیت رساندن قوای او است و باید به رشد احساسی ، فیزیکی و عقلانی او کمک کرده تا با مشکلات و درگیری های زندگی  به راحتی برخورد کند و برای آن ها راه حل پیدا کند.

بسیاری از پژوهش های حوزه کودک به وجه اکتسابی رشد و یادگیری می پردازد. فلسفه های متنوع آموزشی نظیر تجربه گرایی، طبیعت گرایی، رفتار گرایی و ...نتیجه همین پژوهش ها است. دیدگاه های نوین از جمله آموزش خلاق، یادگیری بازی محور و یادگیری فرآیندی را مبتنی بر خلاقیت و ابتکار کودک می داند که تحت تاثیر محیط فیزیکی و اجتماعی شکل می گیرد. در پی طراحی این شیوه های یادگیری، خلق فضاهایی برای میزبانی آن ها ضروری به نظر می رسد. بحث فضاهای عمومی دوستدار کودک و پیش از آن جنبش ساخت زمینهای باز از یک طرف، توسعه مدارس باز، مدارس چند هسته ای، مدارس اجتماعی از طرف دیگر و خلق موزها، فرهنگسراها و پارک های اختصاصی کودکان همه پاسخی به این ضرورت است.

پژوهش ها نشان می دهند در دوران کودکی قابلیت ها و خلاقیت کودکان پایه گذاری می شود و بهترین زمان پیشرفت برای خلاقیت و تخیل در فاصله سنی 2 تا 10 سال روی می دهد و کودکان طی این سالها از محیط تاثیر بیشتری می گیرد و در مورد محیط خود به طور طبیعی کنجکاو هستند (عظمتی، 1387).

1-2بیان مسئله
انسان از بدو تکامل، شروع به بنیان نهادن تمدن نمود و در طول این روند تکامل متناسب با هر نیازی برای آن ابزاری طراحی کرده و ساخته است. یکی از این نیازها ساختمان بوده که در روند تکامل بشر و ایجاد دانش در این زمینه، معمار طراحی آنرا متناسب با نیازهای استفاده کنندگان در طراحی اش تامین می نموده. در طراحی معماری، سلایق، علایق، عملکرد و کاربری ساختمان متناسب با شرایط محیطی در نظر گرفته می شود. در سالهای دورتر خانه بستری اجتماعی و عاطفی برای رشد و تعالی کودک فراهم می ساخت و دوره بلند مدتی از کودکی را در بر می گرفت. اما امروزه خانه های ما نمی توانند مامن همیشگی کودکان باشند چرا که آن ها قابلیت لازم برای برآوردن نیازهای یک کودک را ندارند.

یکی از این بناها ی ضروری در عصر حاضر مهد کودک یا کودکستان[1] است که از دو واژه مهد به معنی گهواره و بستر و واژه کودک که یک رده سنی از رده های سنی انسان می باشد، تشکیل شده است. گرچه در گذشته مهدکودک ها صرفا جهت نگهداری کودکان بوده اند، اما امروزه این مکانهای معماری هدفمند شده و تبدیل به آموزشگاهی برای آموزش، پرورش و نگهداری کودکان خردسال در بازه ایی زمانی از روز است، که نقش به سزایی در تربیت کودکان دارند و برای گذار آنها از محیط خانه به مدرسه برنامه ریزی شده اند. معمولا کودک از سه سالگی آمادگی ورود به مهدکودک را پیدا می کند. وی در آنجا با محیطی جدید آشنا شده که به او توانایی ها و دانش های بیشتری می آموزد تا برای ورود به مدرسه و همینطور گسترش روابط اجتماعی با دیگران آماده شود. زندگی اجتماعی در یک مهدکودک از جمله مهمترین دوره های زندگی خردسالان است. در این دوره کودکان می توانند معنای زندگی گروهی را حس کنند. فضایی که کودکان همدیگر را ملاقات می کنند و تجربه های فعالیت اجتماعی و دسته جمعی آن ها شکل می گیرد و حس رقابت و رفاقت در آن ها پایه گذاری می شود و نخستین گام های استقلال در وجود آن ها نهادینه می شود. آنها در حساس ترین و مهم ترین سالهای زندگیشان یعنی زمانی که پایه های رشد شخصیتی، فیزیکی، ذهنی، عاطفی، جسمی و اجتماعی آن ها شکل می گیرد تا زمانی که وارد شهر می شوند، نیاز دارند زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجربه کنند و تامین چنین نیازی مستلزم فراهم بودن فضایی کودکانه و صمیمانه است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که عوامل مهمی که در تعیین کیفیت محلهای نگهداری کودکان موثر است به جنبه‌های مختلف آن باز می‌گردد که یکی از این عوامل و شاید مهمترین آنها معماری و فضاهای فعالیت مناسب برای کودکان باشد. بازی، مشارکت گروهی و تعاملات اجتماعی کودک، نه فقط در قالب برنامه های آموزشی، بلکه به وسیله طراحی اجزا  و عناصر معماری در سامانه های کالبدی و عملکردی متناسب با ویژگیها و نیازهای کودکان امکان پذیر است. اساس طراحی معماری و برنامه ریزی فضایی منطبق با شرایط کودکان به طور قطع بستگی به میزان شناخت ویژگیهای جسمی و روانی کودکان در مراحل مختلف رشد آنان دارد و باید دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد حواس کودک در درک عوامل محیطی و همسو با شناسایی پدیده های قابل درک توسط حواس انسانی او باشد. اکنون می دانیم انگیزه های حسی که کودک از محیط پیرامونش دریافت می کند برای پیشرفت او اهمیت حیاتی دارند، روانشناسان به تاثیر فضای معماری بر رفتار کودکان پی برده اند و این به عهده معمارانی آشنا به علوم رفتاری کودک است که در فرایند طراحی، این دیدگاه ها را با نیازهای فضایی کودک تلفیق کنند. این توجه باید معطوف به زندگی کودکان و جهان کوچک آن ها، به خصوص رابطه نزدیکشان با طبیعت و فضای سبز باشد. در نتیجه توجه ویژه به مساله طراحی فضاهای آموزشی و تفریحی کودکان سبب برانگیختن حس کنجکاوی، خلاقیت، رشد هوش و زبان و تکامل اجتماعی آنان می شود و در نهایت به کودکان می آموزد که چگونه با دیگران همکاری کنند، مسئولیت هایی را به عهده گیرند و در یک اجتماع یا فرهنگ زندگی کنند.

متاسفانه با گذشت سالها از تاسیس فضاهای آموزشی، همچنان جامعه ما شاهد تحولات چشمگیری در معماری بناهای آموزشی نبوده است و در حال حاضر اکثر دبستان ها و مهد کودک ها در فضا های فاقد طراحی مناسب و یا در فضا هایی با کاربری غیر آموزشی (مثل خانه) تاسیسمی گردند. براساس مطالب بیان شده می توان مسئله را اینگونه بیان نمود کهساخت و سازهای معماری فضای زندگی کودکان جامعه امروز ایران بسیار کمرنگ می باشد و نیازمند توجه بیشتر است. در اصل محلهای نگهداری کودکان فضاهای کوچک، شلوغ، بی‌رنگ، یکنواخت،صرفا عملکرد گرا و تغییر کاربری یافته ای می باشند که فاقد طراحی مناسب ویژه کودکان هستند. واقعیت امر این است که فضاهای آموزشی کودکان ما بیشتر، باعث از بین رفتن خلاقیت آنها می‌شود. ، بی توجهی به تاثیر کیفیت فضای معماری در پرورش خلاقیت کودکان مانع ذوق وشوق کودک،برای ورود به آنها می‌شود.اهمیت آموزش و پرورشکودکان سبب می شود که کمبود چنین فضاهایی ملموس شده و توجه ویژه ای جهت طراحی مجموعه آموزشی مناسب، ویژه کودکان با عملکردی علمی، فرهنگی، تفریحی و پاسخگوی نیازهای آن ها مد نظر قرارگیرد و به پر شدن این خلاء کمک کند.

1-3 اهمیت موضوع
اهمیت این موضوع به معنای اهمیت کودکان در شکل دهی دنیای فردا می باشد. اعضای کوچک و جوان جامعه که قابلیت تاثیر گذاری بر شکل دهی محیطشان را با بیان نیازها و تمایلات خودشان دارند ولی در این مهم نیاز به کمک بزرگسالان دارند. این حقیقت انکار ناپذیر است که کودکان در سنین طفولیت تنها به مراقبت و تامین نیاز های جسمانی نیاز ندارند بلکه باید همه ابعاد وجودی آنها(جنبه های روانی، عاطفی، شخصیتی، هوش و شناختی و اخلاقی) مورد توجه قرار گیرد.

تمام ادیان الهی، بخصوص دین اسلام، همه انسانها را به تعلیم و تربیت دعوت نموده و آنها را ترغیب نموده اند که از دوران کودکی به این امر مهم اهتمام ورزند؛ زیرا که کودکان در این دوران دارای ویژگیهایی هستند که بزرگسالان از آن بی بهره اند و آن، آمادگی پذیرش بسیار زیاد برای یادگیری است که در قلب و ذهن آنان وجود دارد.در روایات نیز اهمیت توجه به مراحل رشد انسان قابل بررسی است. از امام صادق (ع) نقل شده است: فرزندت را تا هفت سالگی بگذار بازیکند و هفت سال او را ادب ‏آموز و در هفت سال سوم او را ملازم و همراه خود دار. یکی از اهداف تعلیم و تربیت فرزند در خانه و مدرسه، آماده سازی او برایزندگی در اجتماع و تعقیب اهداف جامعه الهی است. همچنین آمده است: اگر کودک می دانست که خداوند متعال چه استعدادی در وی نهاده است که براساس آن می تواند خود را به اوج قله معرفت برساند، شادمانه آواز رهایی سرمی داد و با تلاش تمام سعی می کرد خود را به نهایت این شناخت برساند (ژاله فر، 1384).

از آنجا که پرورش خلاقیت باید از کودکی انجام گیرد تا درآینده افراد خلاقی برای جامعه باشند، باید عواملی که در افزایش قدرت خلاقیت موثر است را بررسی کردو در جهت تحقق آن گام برداشت. خلاقیت یک نیروی ذاتی است که در همه افراد وجود دارد و راههای بیشماری برای پرورش آن وجود دارد آنچه مسلم است اینکه فضا در کیفیت آموزش و پرورش و بروز خلاقیت نقش بسیار مهمی‌ایفا می‌کند.

 
برچسب: ،